Επείγουσα Ωτορινολαρυγγολογία Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος,  Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ιατρική Έρευνα, Συμπληρωματική Ιατρική Φλάμπουρο Λουτρακίου Κορινθίας, 20300, Τηλ. 274423768,  6944280764,  e-mail:pharmage@otenet.gr  www.gelis.gr,  www.orlpedia.gr,  www.allergopedia.gr,  www.pharmagel.gr,  www.gkelanto.gr 1

Τι είναι η οξεία εξωτερική ωτίτιδα ή νόσος του κολυμβητή;

Η οξεία εξωτερική ωτίτιδα ή νόσος του κολυμβητή είναι μία από τις διάφορες ονομασίες που έχουν δοθεί για τη μόλυνση και φλεγμονή του έξω ακουστικού πόρου του αυτιού (ο σωλήνας που οδηγεί στο τύμπανο του αυτιού). Η νόσος λέγεται επίσης αυτί της ζούγκλας (έτσι την ονόμαζαν οι στρατιώτες που υπόφεραν από αυτήν, πολεμώντας στη ζούγκλα του Νοτίου Ειρηνικού).

Ως νόσος του κολυμβητή η οξεία εξωτερική ωτίτιδα εμφανίζει περισσότερα κρούσματα τους θερινούς μήνες στις παραλιακές περιοχές της Ελλάδας. Η οξεία εξωτερική ωτίτιδα μπορεί να προκληθεί όμως και σε άτομα που δεν κολυμβουν, όπως μετά από χρησιμοποίηση μπατονέταςε , που φέρει στο άκρο της σφικτά περιτυλιγμένο τεμάχιο βάμβακος.

Μερικά άτομα στην προσπάθειά τους να καθαρίσουν τους έξω ακουστικούς πόρους των αυτιών τους, δημιουργούν ρωγμές στο δέρμα του πόρου, που μολύνονται από τα φυσιολογικώς υπάρχοντα στους πόρους βακτηρίδια με επακόλουθο τη δημιουργία φλεγμονής. Μερικές φορές αυτή η φλεγμονή είναι αβακτηριδιακή [Mösges R, et al, 2010]. Τα άτομα που έχουν προδιάθεση στο διαβήτη ή πάσχουν από διαβήτη παθαίνουν συχνότερα οξεία εξωτερική ωτίτιδα.

.Στην Ελλάδα, η μεγαλύτερη συχνότητα της νόσου παρατηρείται στις παραλιακές περιοχές και τα νησιά, φτάνοντας το μέγιστο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Προδιαθεσικοί παράγοντες για τη νόσο είναι η είσοδος νερού (π.χ. κατά τη διάρκεια της κολύμβησης) ή είσοδος διαφόρων ερεθιστικών ουσιών (π.χ. σπρέι για τα μαλλιά, βαφή μαλλιών) μέσα στον έξω ακουστικό πόρο του αυτιού. Συνήθως το νερό βγαίνει μόνο του έξω από το αυτί και το αυτί ξηραίνεται. Έτσι τα βακτηρίδια και οι μύκητες δεν προκαλούν προβλήματα. Μερικές φορές όμως το νερό παγιδεύεται μέσα στο αυτί και το δέρμα διατηρείται μουσκεμένο.

Αυτές οι συνθήκες βοηθούν στην ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των βακτηριδίων και των μυκήτων, που μολύνουν τον έξω ακουστικό πόρο.Κλινικά η φλεγμονή που δημιουργείται με τη μόλυνση μπορεί να είναι ελαφριά, μέτρια και σοβαρή. Μια πολύ σοβαρή και δυσίατη εξωτερική ωτίτιδα σε ένα διαβητικό ασθενή θα πρέπει να ανεβάζει το δείκτη καχυποψίας του ωτορινολαρυγγολόγου, ώστε να ποκλείει την παρουσία της καοήθους εξωτερικής ωτίτιδας.

Η λοίμωξη του έξω ακουστικού πόρου και του κροταφικού οστού είναι ασυνήθιστη και θεωρητικά μπορεί να θέσει τη ζωή του πάσχοντος σε κίνδυνο. Γιαυτό το λόγο πρέπει να αντιμετωπίζεται έγκαιρα σε νοσοκομειακή ωτορινολαρυγγολογική μονάδα [Chen YA, et al, 2011].

KΛΙΝΙΚΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΩΤΙΤΙΔΑΣ

Συμπτώματα

Στην οξεία εξωτερική ωτίτιδα διακρίνονται τέσσερα στάδια εξέλιξης της νόσου , δηλαδή τα στάδια Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV.

Στάδιο Ι ή ήπια οξεία εξωτερική ωτίτιδα. Χαρακτηρίζεται από ήπιο πόνο μόνον όταν κανείς τραβάει ή ψηλαφεί το πτερύγιο του αυτιού. Υπάρχει ελαφρό οίδημα και ερυθρότητα του δέρματος, το οποίο είναι καλυμμένο με ρυπαρή πιτυρίδα και κνησμός.

Στάδιο ΙΙ ή μέτρια οξεία εξωτερική ωτίτιδα. Χαρακτηρίζεται από αίσθημα μπουκώματος του αυτιού, το οποίο μπορεί να έχει κνησμό (φαγούρα). Συνήθως ο ασθενής αφυπνίζεται, αν κοιμάται με πόνο στο αυτί , ο οποίος σταδιακά επιδεινώνεται. Σύντομα αναπτύσσεται οίδημα του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου, του οποίου σταδιακά αποφράσσεται μερικώς ο αυλός. Καθώς εξελίσσεται η φλεγμονή τελικά αποφρα΄σσεται ο αυλός του έξω ακουστικού πόρου και στο στόμιο του πόρου συσσωρεύεται οροπυώδες υγρό. Ο ασθενής αναφέρει εντονότερο πόνο και ευαισθησία του αυτιού.

Στάδιο ΙΙΙ ή έντονη οξεία εξωτερική ωτίτιδα. Υπάρχει πόνος κατά τη μάσηση και τους χειρισμούς στο αυτί. Το δέρμα είναι πιο οιδηματικό (πρησμένο) και το δέρμα του πόρου χάνει την ευθύτητά του. Καμιά φορά το δέρμα πρήζεται τόσο, ώστε θραύεται και αρχίζει να τρέχει ένα γαλακτώδες υγρό και το αυτί πονάει πολύ. Το αυτί επίσης είναι πολύ ευαίσθητο , όταν κάποιος το ψηλαφεί, ιδίως τον τράγο του πτερυγίου του αυτιού (το τριγωνικό τμήμα του χόνδρου μπροστά από τον έξω ακουστικό πόρο).

Στάδιο ΙV ή εντονότατη οξεία εξωτερική ωτίτιδα. Στο στάδιο αυτό ο πόνος είναι αφόρητος, το πτερύγιο του αυτιού γύρω από τον έξω ακουστικό πόρο πρήζεται, δεν είναι εφικτή η ψηλάφηση του αυτιού, η μάσηση γίνεται επώδυνα, δυνατόν να εμφανιστεί πυρετός και τραχηλική λεμφαδενίτιδα [García Callejo FJ, et al, 2009].

Οξεία εντοπισμένη εξωτερική ωτίτιδα (Δοθιήνας)

Mερικές φορές δημιουργούνται, στο έξω τρίτο του έξω ακουστικού πόρου του αυτιού του κολυμβητή ή και του μή κλυμβητή, σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις των θυλάκων των τριχών. Τότε παρατηρούνται τα κλασσικά συμπτώματα της φλεγμονής , που περιγράφηκαν παραπάνω. Εξαιτίας της απόφραξης του έξω ακουστικού πόρου, από το οίδημα, προκαλείται κάποιος βαθμός βαρηκοΐας .

Ο ασθενής παραπονείται για σοβαρό πόνο, που επιδεινώνεται από τους χειρισμούς στο πτερύγιο του αυτιού ή τις κινήσεις της κάτω γνάθου. Η δοθιήνωση του έξω ακουστικού πόρου μπορεί να συνοδεύεται και από μέτριο ή υψηλό πυρετό.

Θεραπεία

Ανάλογα με το στάδιο εξέλιξης της νόσου αποφασίζεται και ποιά θεραπευτικά μέσα θα εφαρμοστούν.

Στο στάδιο Ι ελέγχεται το αυτί μήπως χρειάζεται καθαρισμό, τοποθετούνται ωτικές σταγόνες αντιβιοτικού-κορτικοστεροειδούς, θερμά επιθέματα (θερμοφόρα), στον πάσχοντα εξω ακουστικό πόρο μπορεί να εισαχθεί ένα φυτίλι γάζας που έχει εμποτιστεί με γέλη αμικασίνης 5%. H αμικασίνη είναι τοπικό αντιβιοτικό.

Οι ωτικές σταγόνες πρέπει να ενσταλάσσονται κάθε 1-2 ώρες, ώστε το δέρμα που φλεγμαίνει να έρχεται σε συνεχή σχεδόν επαφή με τις σταγόνες. Αν έχει τεθεί ένα φυτίλι γάζας μέσα στον έξω ακουστικό πόρο του αυτιού, οι σταγόνες μπορεί να δράσουν αμεσότερα και ταχύτερα.

Στα στάδια ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV συνιστάται να γίνεται αναρρόφηση των εκκρίσεων του έξω ακουστικού πόρου, εισαγωγή φυτιλιού γάζας μέσα στον έξω ακουστικό πόρο, εφόσον υπάρχει χώρος και τοποθέτηση ωτικών σταγόνων.

Στο στάδιο ΙV, στο οποίο έχει αποφραχτεί πλήρως ο έξω ακουστικός πόρος χορηγούνται συστηματικά αντιβιοτικά, όπως οι κινιλόνες. Σε μερικές περιπτώσεις όπου η φλεγμονή είναι εντονότατα και ο πόνος αφόρητος μια κινολόνη δρα ταχύτερα, όταν χορηγείται ενδοφλεβίως.

Η χορήγηση παυσιπόνων είναι αναποτελεσματική για τις λοιμώξεις του σταδίου ΙΙΙ και ΙV.

Οι ελαφρές περιπτώσεις οξείας εξωτερικής ωτίτιδας συνήθως μπορεί να θεραπευτούν μόνες τους μέσα σε τρεις-τέσσερις ημέρες. H τοπική αντιμικροβιακή θεραπεία έχει υψηλή αποτελεσματικότητα σε ποσοστό κλινικής ίασης που φτάνει το 65-80% μέσα σε 10 ημέρες θεραπείας [Rosenfeld RM, et al, 2006].

Οι ωτικές σταγόνες πρέπει να χορηγούνται τουλάχιστον για μια εβδομάδα. Αν τα συμπτώματα επιμένουν μπορεί να τοποθετηθούν οι σταγόνες μέχρις ότου υποχωρήσουν τα συμπτώματα. Αν τα συμπτώματα επιμένουν πέραν των επτά ημερών αυτό σημαίνει αποτυχία της θεραπείας και απαιτείται έρευνα του ασθενούς [Kaushik V, et al, 2010].

Η εφαρμογή ξηρής θερμότητας, επίσης, βοηθάει στην ανακούφιση του πόνου και επιταχύνει την ίαση. Θερμοφόρα που περιέχει ζεστό νερό (τυλιγμένη σε πετσέτα) μπορεί να τοποθετείται επί 10 συνεχή λεπτά στο αυτί που πάσχει. Η τοποθέτηση μπορεί να επαναληφθεί μετά από 15 λεπτά την πρώτη ημέρα που εκδηλώνεται ο πόνος. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ο θερμός αέρας που βγαίνει από το μπιστολάκι ξήρανσης των μαλιών.

H ενστάλαξη στον έξω ακουστικό πόρο σταγόνων 2% λιδοκαίνης σε γλυκερόλη για επτά ημέρες ανακουφίζει σε πολές περιπτώσεις τον πόνο [Mösges R, et al, 2010].

Θεραπεία της οξείας αβακτηριδιακής οξείας εξωτερικής ωτίτιδας

Στην οξεία αβακτηριδιακή εξωτερική ωτίτιδα υπάρχουν τα πέντε τυπικά συμπτώματα της βακτηριδιακής εξωτερικής ωτίτιδας (πόνος του αυτιού, κνησμός, ωτόρροια, βαρηκοία, μπούκωμα του αυτιού), αλλά στις καλλιέργειες του εκκρίματος του έξω ακουστικού πόρου δεν ανευρίσκεται παθογόνος μικροοργανισμός. Η κατάσταση αντιμετωπίζεται με ωτικές σταγόνες λιδοκαϊνης 2% σε γλυκερόλη και υποχωρεί σταδιακά μέσα σε επτά ημέρες περίπου.

Προσοχή: Όταν ξεκινάει μια οξεία εξωτερική ωτίτιδα δεν χρειάζεται να βάζει ο πάσχων μπατονέτα με βαμβάκι στον έξω ακουστικό πόρο του αυτιού. Απαγορεύεται στον πάσχοντα με οξεία εξωτερική ωτίτιδα να κολυμβήσει, βάζοντας την κεφαλή του μέσα στο νερό.

Στις μέτριας βαρύτητας και στις σοβαρές περιπτώσεις εξωτερικής ωτίτιδας, είναι αναγκαίο να γίνεται εξέταση του αυτιού από ειδικό γιατρό, ωτορινολαρυγγολόγο (ΩΡΛ). Ο ΩΡΛ μπορεί να θέσει με ασφάλεια τη διάγνωση, καθαρίζει το αυτί χωρίς επιπλοκές, χορηγεί τα κατάλληλα φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων.

Στην περίπτωση που δεν είναι διαθέσιμος ο ΩΡΛ, ψάξτε να βρείτε οποιονδήποτε ΩΡΛ στους τηλεφωνικούς καταλόγους, οποιασδήποτε περιοχής της χώρας και περιγράψτε του τα συμπτώματά σας. Η οξεία εξωτερική ωτίτιδα μπορεί αρχικά να αντιμετωπιστεί και με τηλεφωνική οδηγία του γιατρού, ο οποίος ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων θα σας καθοδηγήσει τι θα κάνετε. Περιγράψτε στον ΩΡΛ τα συμπτώματά σας και αυτός θα σας δώσει ασφαλείς οδηγίες πρώτων βοηθειών. Στις πολύ σοβαρές περιπτώσεις, που δεν μπορείτε να εντοπίσετε κάποιον ΩΡΛ έστω και τηλεφωνικά, ζητήστε βοήθεια από οποιονδήποτε γιατρό.

Προσοχή: Μερικές φορές ο πόνος του αυτιού είναι αφόρητος και δεν υποχωρεί με τα συνήθη αναλγητικά, και παρά τη χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και εφαρμογής τοπικής θεραπείας. Σ’ αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις ξαναενοχλήστε το γιατρό που σας πρωτοεξέτασε κι αυτός ξέρει τι θα κάνει. Σε κάθε περίπτωση, αν δεν χορηγηθεί κάποια θεραπεία ο ασθενής υποφέρει για 6-9 ημέρες. Μετά από χορήγηση του κατάλληλου αντιβιοτικού, την τοπική περιποίηση του αυτιού και ενός αντιφλεγμονώδους φαρμάκου, τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μέσα σε 2-4 ημέρες.