Get Adobe Flash player

ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΏΔΩΝ ΠΟΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Σχέση καπνίσματος, λήψης οινοπνευματωδών ποτών και καρκινογένεσης : H καρκινογένεση της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας, της γλώσσας, των αμυγδαλών, του λάρυγγα, καθώς και του οισοφάγου και του στομάχου έχει συνδεθεί εδώ και πολλά χρόνια, τόσο με τη χρήση καπνού, όσο και με την κατάχρηση οινοπνεύματος.

Δρ Γκέλης Ν. Δημήτριος,  Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Δαμασκηνού 46, Κόρινθος 20131, Τ. 2741026631, 6944280764,  pharmage@otenet.gr,    www.gelis.gr           IΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Συμπληρωματική Ιατρική, Κλινική Φαρμακολογία,  Κλινική Βιοχημεία, Προληπτική Ιατρική, Υπερβαρική Ιατρική, Έρευνα των εφαρμογών της βοτουλινικής τοξίνης στην Ιατρική. 
Γκέλη Αικατερίνη
Ιατρός, 
Ακτινοδιαγνώστρια 
με ιδιαίτερο ενδιαφέρον
στην Ιατρική Διατροφολογία,
Ακτινοδιαγνωστική και 
Υπερηχογραφική Διαγνωστική
Περιβαλλοντική Ιατρική, 
Συμπληρωματική Ιατρική
Διεύθυνση Ιατρείου:
Παπαληγούρα 16, Άσσος 
Κορινθίας, Τηλ. 2741087758,
6944644820 
email:kgkeli@hotmail.com

 Όμως, πολύτιμη για την πρόληψη της καρκινογένεσης  υπήρξε η εμπειρική παρατήρηση των παλαιών ωτορινολαρυγγολόγων ότι, οι πάσχοντες από καρκίνο κάποιας από τις παραπάνω ανατομικές περιοχές κάπνιζαν και έπιναν οινοπνευματώδη ποτά, ταυτοχρόνως.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα άτομα που ταυτόχρονα πίνουν οινοπνευματώδη και καπνίζουν είναι  επιρρεπέστατα στην εκδήλωση καρκίνων του  βλεννογόνου του στόματος, της γλώσσας, των  αμυγδαλών, του  λάρυγγα, του οισοφάγου και του στομάχου.

Αυτή η εμπειρική άποψη αποδείχτηκε ορθή με τις σύγχρονες έρευνες της λειτουργίας του σιέλου, των λεπτομερών γνώσεων του μεταβολισμού του οινοπνεύματος και της περιεκτικότητας του καπνού σε αποδεδειγμένα καρκινογόνα, όπως, μεταξύ των άλλων και  η ακεταλδεΰδη.

 Λειτουργία του σιέλου

Ο σίελος είναι μια πολύπλοκη έκκριση, του οποίου το 98% του όγκου του εκκρίνεται από τους μείζονες σιελογόνους αδένες και  το υπόλοιπο 7% από τους ελάσσονες σιελογόνους αδένες. Το 99% του σιέλου είναι νερό και το υπόλοιπο 1% συνίσταται από οργανικά και ανόργανα μόρια. Είναι σημαντική τόσον η ποσότητα, όσο και η ποιότητα του σιέλου [1].   Φυσιολογικά παράγεται ημερησίως  0.5 έως  1.5λίτρο σάλιου[2].

Η δράση του οινοπνεύματος στο βλεννογόνο του στόματος, γλώσσας, φάρυγγα, λάρυγγα

Το οινόπνευμα (αιθανόλη), όταν λαμβάνεται από το στόμα, διαχέεται γρήγορα  στο σάλιο, όσο διαρκεί η πόση. Αμέσως μετά την πόση του οινοπνεύματος, οι συγκεντρώσεις του, στο σάλιο, είναι παροδικά υψηλότερες από αυτές που ανευρίσκονται στο πλάσμα του αίματος [3].

 

Μέσα σε 30 λεπτά η αιθανόλη του σιέλου φτάνει στα αυτά επίπεδα αιθανόλης του πλάσματος. Αυτό σημαίνει ότι η αιθανόλη διεισδύει εύκολα  σε ολόκληρο το σώμα, περιλαμβανομένων και των ιστών της στοματικής κοιλότητας και των σιελογόνων αδένων [3].

 

Ο ανθρώπινος σίελος περιέχει πρωτεΐνες, όπως η περοξειδάση, λυσοζύμη, λακτοφερίνη, και ΙgA, οι οποίες συμμετέχουν στην προστασία των ιστών του στόματος, καθώς και της ανώτερης πεπτικής και αναπνευστικής οδού, κατά ενός αριθμού παθογόνων μικροβίων [3].

 

Η αιθανόλη μεταβολίζεται προς ακεταλδεΰδη από ένζυμα του στοματικού βλεννογόνου και από ένζυμα της μικροβιακής χλωρίδας του στόματος[7]. Πιο συγκεκριμένα, η  ακεταλδεΰδη παράγεται από το οινόπνευμα στα επιθηλιακά κύτταρα από τις αφυδρογονάσες του οινοπνεύματος του στοματικού βλεννογόνου. Όμως, πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ακεταλδεΰδης  προέρχονται από τη μικροβιακή  οξείδωση  της αιθανόλης από τη στοματική μικροχλωρίδα [6].

 

Μετά τη λήψη οινοπνεύματος τα επίπεδα ακεταλδεΰδης του σάλιου εντυπωσιακά ξεπερνούν το επίπεδο ακεταλδεΰδης στο περιφερικό αίμα. Από το σάλιο, η ακεταλδεΰδη και η αιθανόλη εύκολα φτάνουν σε όλους τους τοπικούς ιστούς.

Η βλάβη στους ιστούς του στόματος φαίνεται να αποδίδεται κυρίως στη δράση της ακεταλδεύδης, αν και μερικά οξέα αποτελέσματα εξαρτώνται από την άμεση δράση της αιθανόλης και το σχηματισμό αντιδραστικών ειδών οξυγόνου  και  αιθυλεστέρων λιπαρών οξέων.

 Μικροβιακή χλωρίδα του στόματος και παραγωγή ακεταλδεΰδης

Είναι γνωστό ότι η επιφάνεια του στοματικού βλεννογόνου φιλοξενεί πολυάριθμους μικροοργανισμούς της φυσιολογικής χλωρίδας του στόματος και είναι η πύλη εισόδου για την πλειονότητα των παθολογικών μικροοργανισμών.

Η στοματική κοιλότητα και τα συστήματα ανοσοάμυνας του σάλιου εξαλείφουν τα παθογόνα μικρόβια και προλαβαίνουν τη μαζική υπερανάπτυξη  μικροοργανισμών. Ένα σύστημα άμυνας του στόματος  συμμετέχει στην προστασία,  όχι μόνο των ιστών του στόματος, αλλά και στην προστασία της ανώτερης πεπτικής και αναπνευστικής οδού, από έναν αριθμό μικροβιακών παθογόνων [4].

 

Ο σίελος παίζει ρόλο λειαντικού παράγοντα της στοματικής κοιλότητας, συντηρεί  το στοματικό  βλεννογόνο και την ακεραιότητα των δοντιών, εξασφαλίζει τη φυσιολογία του οισοφάγου, την πέψη και συμβάλλει στη γαστροπροστασία και επιτρέπει την ομαλή ανάπτυξη της φυσιολογικής χλωρίδας του στόματος.

 

Η υπερβολική λήψη οινοπνεύματος  προσβάλλει τις κυτταρικές δομές και τη λειτουργία του βλεννογόνου της στοματικής κοιλότητας, των σιελογόνων αδένων και του σάλιου. Το σάλιο των χρηστών μεγάλων ποσοτήτων οινοπνεύματος περιέχει ακεταλδεΰδη, η οποία είναι  το προιόν της οξείδωσης του οινοπνεύματος στο στόμα από τα σιαλικά και μικροβιακά ένζυμα του στόματος.  Γενικά, η διατήρηση της στοματικής και της γενικής υγείας διαταράσσεται  σοβαρά με την κατάχρηση του οινοπνεύματος [4].

 

Ο Waszkiewicz N, και οι συνεργάτες του (2008) απέδειξαν ότι η απότομη σχετικά  πολύ μεγάλη, αλλά ακόμη ανεκτή, δόση οινοπνεύματος διαταράσσει σημαντικά το αντιμικροβιακό σύστημα άμυνας του σάλιου. Παρατήρησαν περιορισμένα επίπεδα λυσοζύμης και ελαττωμένη δραστηριότητα περοξειδάσης του σάλιου,  που μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση της προδιάθεσης σε λοιμώξεις, όταν η οξεία λήψη οινοπνεύματος συμπίπτει με έκθεση σε παθογόνα μικρόβια [5].

Καρκινογένεση από τη συνδυασμένη χρήση οινοπνεύματος και καπνού

Ο συνδυασμός χρήσης οινοπνεύματος και καπνού συμβάλλει στην πρόκληση σοβαρών ιστικών βλαβών του βλεννογόνου του στόματος, γλώσσας, αμυγδαλών, φάρυγγα λάρυγγα [3].

Οι παθογενετικοί μηχανισμοί που κρύβονται πίσω από την καρκινογένση  της ανώτερης πεπτικής οδού  παραμένει αξεκαθάριστη, διότι το οινόπνευμα δεν είναι καρκινογόνο. Παρά τούτο υπάρχουν αυξημένες ενδείξεις  ότι το μεγαλύτερο τμήμα της ογκογενετικής δράσης του οινοπνεύματος μπορεί να γίνει με τη μεσολάβηση του πρώτου τοξικού μεταβολίτη του οινοπνεύματος, που είναι η ακεταλδεΰδη. Άλλωστε έχει αποδειχτεί ότι η ακεταλδεύδη είναι καρκινογόνος στα ζώα [6].

Πολλά μικρόβια, ενώ παράγουν ακεταλδεύδη  από την αιθανόλη, εν τούτοις έχουν μικρή ικανότητα να την απομακρύνουν. Αυτό όμως οδηγεί  στη συσσώρευση της ακεταλδεΰδης στο σάλιο, όσο διαρκεί η πόση του οινοπνεύματος[6].

Εξ άλλου η ακεταλδεΰδη  είναι το αφθονότερο καρκινογόνο του καπνού , το οποίο διαλύεται στο σάλιο κατά τη διάρκεια του καπνίσματος [6].

Η κακή υγιεινή του στόματος, η κατάχρηση οινοπνεύματος και το χρόνιο κάπνισμα  τροποποιούν τη μικροβιακή χλωρίδα του στόματος και την κάνουν να παράγει περισσότερη ακεταλδεΰδη  από το λαμβανόμενο οινόπνευμα [7].

 

Η αυξημένη παραγωγή τοπικής μικροβιακής σιαλικής ακεταλδεϋδης από την ταυτόχρονη χρήση οινοπνεύματος και καπνού , θα μπορούσε να ήταν μια βιολογική εξήγηση  για την παρατηρούμενη συνεργική καρκινογόνο δράση  του οινοπνεύματος και του καπνίσματος στην πρόκληση καρκίνου της ανώτερης γαστρεντερικής οδού [8].

 

Η ακεταλδεΰδη  που περιέχει το σάλιο, οποιασδήποτε προέλευσης, εξαπλώνεται με τη βοήθεια της κατάποσης από τη στοματική κοιλότητα, στο φάρυγγα,  στον οισοφάγο και το στόμαχο. Ισχυρή απόδειξη για την τοπική καρκινογενετική δράση της ακεταλδεΰδης παρέχουν οι μελέτες επί Ασιατών χρηστών οινοπνεύματος με γονιδιακή ανεπάρκεια ALDH2, οι οποίοι αποτελούν ένα ξεχωριστό ανθρώπινο μοντέλο παρακολούθησης των αποτελεσμάτων της μακροχρόνιας έκθεσης στην  ακεταλδεΰδη.

 

Τα άτομα αυτά μετά τη λήψη οινοπνεύματος εμφανίζουν αυξημένη συγκέντρωση ακεταλδεΰδης στο σάλιο τους και αυτό έχει σχέση με  δεκαπλάσιο κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου στην ανώτερη πεπτική οδό τους.  Συμπερασματικά, η ακεταλδεΰδη που προέρχεται είτε από τη λήψη οινοπνεύματος ή τη χρήση καπνού φαίνεται να δρα ως τοπικό καρκινογόνο του βλεννογόνου του στόματος, γλώσσας, αμυγδαλών, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγου και στομάχου. Η καρκινογονικότητα αυτή εξαρτάται από τη δόση και τη συνεργική δράση  του οινοπνεύματος και του καπνού [6].

 

Διάφορα τρόφιμα που παράγονται με ζύμωση και πολλά αλκοολούχα ποτά μπορούν επίσης να περιέχουν σημαντικά ποσά ακεταλδεΰδης.. Έτσι λοιπόν η ακεταλδεΰδη που προέρχεται από την μικροβιακή οξείδωση στο στόμα ή οξείδωση από σιαλικά ένζυμα, κάπνισμα ή και τη διατροφή φαίνεται να δρα ως συσωρευτικό καρκινογόνο της ανώτερης πεπτικής οδού των ανθρώπων.

 Προληπτικά μέτρα καρκινογένεσης

Οι υπάρχουσες ενδείξεις δηλώνουν με έμφαση τη σημασία της παγκόσμιας καταγραφής  των επιπέδων της αιθανόλης και της ακεταλδεϋδης  σε πολλά αλκοολούχα ποτά και τρόφιμα καθώς και την επείγουσα ανάγκη λήψης ρυθμιστικών μέτρων  και καθοδήγησης του καταναλωτικού κοινού. Επίσης πρέπει πρέπει να γίνει καταγραφή των ατόμων που κινδυνεύουν, όταν εκτεθούν  σε ενισχυμένη έκθεση ακεταλδεΰδης, όπως π.χ. τα άτομα  με πολυμορφισμούς των γονιδίων  ADH και ALDH2 [aldehyde dehydrogenase-2] και υποχλωρυδρική  ατροφική γαστρίτιδα.

 

Το σημαντικότερο, πρέπει να επαναξιολογηθεί  η  γενικά θεωρούμενη αποδεκτή ως ασφαλής κατάσταση της ακεταλδεΰδης, που της επιτρέπει  να χρησιμοποιηθεί ως προσθετικό των τροφίμων. Επίσης θα πρέπει να τονίζεται πλέον ότι  η ακεταλδεΰδη είναι καρκινογόνος ουσία.

Η χρησιμοποίηση σκευασμάτων  της L-κυστεΐνης  που συνδέεται τοπικά με την καρκινογόνο ακεταλδεΰδη  στο στομάχι  παρέχει νέα μέσα για τη διενέργεια θεραπευτικών  μελετών [9].

Πότε είναι  ασφαλής χρήση του κόκκινου κρασιού

Το κόκκινο κρασί περιέχει ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως οι πολυφαινόλες, εξαιτίας των οποίων το κόκκινο κρασί όταν πίνεται καθημερινά σε μικρές ή  μέτριες ποσότητες (250ml) αποτελούν σημαντικό παράγοντα   προστασίας κατά της αθηρωματοσκληρυντικής καρδιαγγειακής νόσου [10],  του αγγειοεγκεφαλικού επεισοδίου [11], του καρκίνου, του διαβήτη, των φλεγμονωδών, των νευροεκφυλιστικών, των νεφρικών και άλλων νόσων [12], της προστασίας της ακοής κλπ.. Οι πολυφαινόλες του κόκκινου κρασιού ασκούν αντιγηραντική δράση προλαβαίνοντας τη λειτουργική εξασθένιση  των οργάνων, που επέρχεται με την πάροδο της ηλικίας [13]. 

 

Το συνολικό προστατευτικό αποτέλεσμα των πολυφαινολών οφείλεται στο ευρύ φάσμα βιολογικών δράσεών τους, όπως ο καθαρισμός των ελευθέρων ριζών, η χηλοποίηση των βαρέων μετάλλων, η τροποποίηση των ενζύμων, η τροποποίηση των οδών κυτταρικής σηματοδότησης [cell signalling pathways modulation] και μεταξύ των άλλων και τα αποτελέσματα της γονιδιακής έκφρασης.

Το κόκκινο κρασί περιέχει μια ποικιλία πολυφαινολών με προεξάρχουσα τη ρεσβερατρόλη, η οποία διαθέτει πλειοτροπικές βιολογικές ιδιότητες. Η παρουσία του οινοπνεύματος στο κόκκινο κρασί βοηθάει στην απορρόφηση των πολυφαινολών, συμβάλοντας έτσι στη βιοδιαθέσιμότητά της.

Προτού απορροφηθούν οι πολυφαινόλες πρέπει να υδρολυθούν από εντερικά ένζυμα ή από τη μικροχλωρίδα του εντέρου. Στη συνέχεια υφίστανται μεταβολισμό στο έντερο και στο ήπαρ [14].

Τα πολύτιμα και ευεργετικά συστατικά του κόκκινου κρασιού για την υγεία προσλαμβάνονται με μέτρια καθημερινή λήψη 250ml κόκκινου κρασιού. ¨όμως αυτό θα πρέπει να πίνεται με το φαγητό και ποτέ ταυτόχρονα με κάπνισμα. Επιπλέον πρέπει να γίνει κατανοητό ότι  η ασφαλής δόση οινοπνεύματος για την πρόληψη βλάβης του ήπατος είναι τα 30ml [15].  H πολυμεταβλητή ανάλυση έδειξε ότι το επικίνδυνο όριο για την ανάπτυξη είτε κίρρωσης ή μη κιρρωτικής ηπατικής βλάβης είναι η λήψη περισσοτέρων από 30 ml αλκοόλης και για τα δύο φύλλα [16]. 

alt

Μπορεί λοιπόν η ημερήσια λήψη  των 250ml κόκκινου κρασιού να παρέχει ττις απαραίτητες και ευεργετικές ποσότητες πολυφαινολών, αλλά η ποσότητα του οινοπνεύματος ξεπερνάει την ασφαλή δόση για το ήπαρ των 30ml  και επιπλέον αν το κόκκινο κρασί περιέχει και θειώδη άλατα ως χημικό συντηρητικό, αυτό στερεί το κρασί από την πλήρη αγνότητά του, αφού αρκετά άτομα δεν ανέχονται το κόκκινο κρασί εξαιτίας των θειωδών που προστίθενται σ’αυτό. 

Ο ασφαλέστερος τρόπος λήψης των πολύτιμων πολυφαινολών του κόκκινου κρασιού για την υγεία είναι η λήψη 30ml του βιολογικού, κόκκινου, γλυκού, λιαστού Αγιωργήτικου κρασιού Νεμέας, χωρίς  πρόσθετα θειώδη, του Γκελάντο [Gkelanto].

Το Γκελάντο παρασκευάζεται από σταφύλια βιολογικής καλλιέργειας, υπό επιστημονική και ιατρική επίβλεψη και είναι πλουσιότατο σε πολυφαινόλες, ανθοκυανίνες, τανίνες και λοιπές αντιοξειδωτικές ουσίες.

Τα συμπυκνωμένα 30 ml του Γκελάντο αντιστοιχούν σε 250 ml του συνηθισμένου κόκκινου κρασιού. Παίρνοντας κανείς καθημερινά 30ml Γκελάντο επωφελείται από τα σε συμπύκνωση υπάρχοντα πολύτιμα συστατικά του, ενώ αποφεύγει τη λήψη μεγάλης ποσότητας οινοπνεύματος και ακεταλδεύδης.

Η ποσότητα των 30ml του Γκελάντο ημερησίως το καθιστά ένα από τα ασφαλέστερα κρασιά ιατρικής σημασίας.

Σε περίπτωση που για ιατρικούς λόγους απαγορεύεται η χρήση οινοπνεματωδών ποτών ή ακόμη όταν,  κάποιος επιθυμεί να προσλάβει τις πολύτιμες πολυφαινόλες του κλοκκινου σταφυλιού, αλλά θέλει να αποφύγει το σάκχαρο του χυμού των κόκκινων σταφυλιών ή το οινόπνευμα του κόκκινου κρασιού μπορεί να παίρνει τρεις κάωουλες ημερησίως Vinogkelin (Βινογκελίν). 

Το Βινογκελιν περιέχει τη σκόνη των αποξηραμένων φλουδών και σπόρων του βιολογικού κόκκινου Αγιωργίτικου σταφυλιού, από το βιολογικό αμπελώνα ''Γκέλικος''.

Χρησιμοποιώντας κανείς το Βινογκελιν συστηματικά προσλαμβάνει όλες τις πολύτιμες τανίνες, ανθοκυανίνες και πολυφαινόλες του κόκκινου σταφυλιού, χωρίς να παίρνει οινόπνευμα. 

Εκτός από τα παραπάνω ευεργετικά για την υγεία θρεπτικά συστατικά , το Βινογκελιν περιέχει διατροφικές ίνες, οι οποίες είναι πολύτιμες για την ομαλή λειτουργία του εντέρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Llena-Puy C. The rôle of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2006 Aug;11(5):E449-55.

2. Young CA, Ellis C, Johnson J, Sathasivam S, Pih N. Treatment for sialorrhea (excessive saliva) in people with motor neuron disease/amyotrophic lateral sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2011 May 11;5:CD006981.

3. Waszkiewicz N, Szajda SD, Jankowska A, Zwierz P, Czernikiewicz A, Szulc A, Zwierz K. The effect of acute ethanol intoxication on salivary proteins of innate and adaptive immunity. Alcohol Clin Exp Res. 2008 Apr;32(4):652-6. Epub 2008 Jan 30.

4. Waszkiewicz N, Zalewska A, Szulc A, Kepka A, Konarzewska B, Zalewska-Szajda B, Chojnowska S, Waszkiel D, Zwierz K. The influence of alcohol on the oral cavity, salivary glands and saliva. Pol Merkur Lekarski. 2011 Jan;30(175):69-74.

5. Waszkiewicz N, Szajda SD, Jankowska A, Zwierz P, Czernikiewicz A, Szulc A, Zwierz K. The effect of acute ethanol intoxication on salivary proteins of innate and adaptive immunity. Alcohol Clin Exp Res. 2008 Apr;32(4):652-6. Epub 2008 Jan 30.

6. Salaspuro M. Acetaldehyde as a common denominator and cumulative carcinogen in digestive tract cancers. Scand J Gastroenterol. 2009;44(8):912-25.

7. Salaspuro M. Interrelationship between alcohol, smoking, acetaldehyde and cancer. . Novartis Found Symp. 2007;285:80-9; discussion 89-96, 198-9.

8. Homann N, Tillonen J, Meurman JH, Rintamäki H, Lindqvist C, Rautio M, Jousimies-Somer H, Salaspuro M. Increased salivary acetaldehyde levels in heavy drinkers and smokers: a microbiological approach to oral cavity cancer. Carcinogenesis. 2000 Apr;21(4):663-8.

9. Salaspuro M. Acetaldehyde and gastric cancer. J Dig Dis. 2011 Apr;12(2):51-9.

10. Puddey IB, Croft KD, Abdu-Amsha Caccetta R, Beilin LJ. Alcohol, free radicals and antioxidants. Novartis Found Symp. 1998;216:51-62; discussion 63-7, 152-8.

11. Puddey IB, Croft KD. Alcohol, stroke and coronary heart disease. Are there anti-oxidants and pro-oxidants in alcoholic beverages that might influence the development of atherosclerotic cardiovascular disease? Neuroepidemiology. 1999;18(6):292-302.

12. Rodrigo R, Miranda A, Vergara L. Modulation of endogenous antioxidant system by wine polyphenols in human disease. . Clin Chim Acta. 2011 Feb 20;412(5-6):410-24. Epub 2010 Dec 2.

13. Magrone T, Jirillo E. Potential Application of Dietary Polyphenols from Red Wine to Attaining Healthy Ageing. Curr Top Med Chem. 2011 Apr 21.

14. Rodrigo R, Miranda A, Vergara L. Modulation of endogenous antioxidant system by wine polyphenols in human disease. Clin Chim Acta. 2011 Feb 20;412(5-6):410-24. Epub 2010 Dec 2.

15. Beliakin SA. Prophylaxis of alcoholic disease of the liver. Voen Med Zh. 2009 Aug;330(8):36-41.

©

Τελευταία Ενημέρωση (Σάββατο, 06 Απρίλιος 2019 21:36)

 
Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.